Παναγία της Τήνου
Ο ναός της Παναγίας
Ο Ιερός Ναός της Ευαγγελιστρίας της Τήνου ή Παναγία της Τήνου, είναι ορθόδοξος ναός της Τήνου που λειτουργεί επίσης ως φιλανθρωπικό και κοινωφελές ίδρυμα το οποίο διοικείται από επιτροπή με πρόεδρο τον εκάστοτε Μητροπολίτη Σύρου Τήνου, Άνδρου, Κέας και Μήλου. Η εκκλησία αποτελεί προορισμό αρκετών Χριστιανών προσκυνητών.
Ο ναός της Παναγίας της Τήνου κτίστηκε σε σημείο όπου βρέθηκε εικόνα της Παναγίας, κατά τη θρησκευτική παράδοση μετά από σχετικά οράματα της μοναχής Αγίας Πελαγίας. Η εικόνα ανακαλύφθηκε μετά από ανασκαφές στις 30 Ιανουαρίου 1823 και ενώ προηγήθηκαν ανασκαφές το 1822 που αποκάλυψαν τον αρχαίο ναό του Διονύσου και ο ναός του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου. Η είδηση της εύρεσης της εικόνας, κατά την περίοδο της ελληνικής επανάστασης του 1821 θεωρήθηκε καλός οιωνός και το νησί επισκέφτηκαν για αυτό το λόγο οι Κολοκοτρώνης, Μιαούλης, Νικηταράς και Μακρυγιάννης, για να προσκυνήσουν.
Ο Ναός της Παναγίας της Τήνου σε επιστολικό δελτάριο του 1910
Μετά την εύρεση της εικόνας ακολούθησε η οικοδόμηση της εκκλησίας. Απαιτήθηκαν μεγάλες ποσότητες μαρμάρων, οι οποίες κατά κύριο λόγο μεταφέρθηκαν από τον αρχαιολογικό χώρο της γειτονικής Δήλου. Απαιτούνταν επίσης και μεγάλος αριθμός εργατών επεξεργασίας και τοποθέτησης μαρμάρων, αλλά κυρίως πολλά χρήματα η έλλειψη των οποίων έφερνε πολλές φορές σε αμηχανία τους επιστάτες του έργου που δυσκολεύονταν να πληρώσουν στο τέλος της εβδομάδας, εργαζόμενους και υλικά. Η ολοκλήρωση του έργου οφείλεται στη σημαντική συνδρομή, σε εργασία και χρήμα, τόσο του τηνιακού λαού, όσο και χριστιανών από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Μέχρι τα μέσα του 1832 είχε ανεγερθεί η ανατολική πτέρυγα του συγκροτήματος, το τμήμα ανατολικά του καμπαναριού και το τμήμα ανατολικά της κεντρικής εισόδου. Το σύνολο των εργασιών ανέγερσης ολοκληρώθηκε το 1880.
Εορτασμός της εύρεσης (30/1)
Κάθε χρόνο, στις 30 Ιανουαρίου γιορτάζεται η εύρεση της θαυματουργής εικόνας του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Το απόγευμα της παραμονής η Αγία Εικόνα μεταφέρεται με πομπή στον κάτω Ναό της Ευρέσεως και τοποθετείται κοντά στο σημείο όπου επί χρόνια βρισκόταν θαμμένη. Στην συνέχεια τελείται μεγάλος εσπερινός με ειδική ακολουθία. Το βράδυ γίνεται επίσης ακολουθία που παρακολουθεί πλήθος πιστών. Την επόμενη ημέρα τελείται αρχιερατική Θεία Λειτουργία και στη συνέχεια επιμνημόσυνη δέηση και κατάθεση στεφάνου στην προτομή του Αρχιεπισκόπου Γαβριήλ. Στις 2μμ περίπου γίνεται λιτανεία της Αγίας Εικόνας στα σοκάκια της Τήνου. Στην εξέδρα της προκυμαίας γίνεται δέηση και η πομπή γυρίζει στον Ναό από την Ανατολική πλευρά της πόλης. Πριν τον εσπερινό γίνεται κατάθεση στεφάνου από την Διοικούσα επιτροπή στους Τάφους των κτητόρων και μέσα στον Ιερό Ναό εκφωνείται από τον Μητροπολίτη της Δ.Ε. ή τον αναπληρωτή του ο ετήσιος απολογισμός της προηγούμενης χρονιάς. Το βράδυ της ίδιας ημέρας οι μαθητές του νησιού με επικεφαλής τον Μητροπολίτη με τους Ιερείς, τον Δήμαρχο με το Δημοτικό Συμβούλιο και πολύ κόσμο, πραγματοποιούν το έθιμο της λαμπαδηφορίας (φαναράκια) ψάλλοντας τοπικά τραγούδια.
Ευαγγελισμός της Θεοτόκου (25/3)
Η ουδετερότητα αυτού του λήμματος αμφισβητείται. Πιθανότατα παρουσιάζει κάποια γεγονότα ή απόψεις μονομερώς ή με δυσανάλογη ισορροπία σε σχέση με την αντίστοιχη βαρύτητά τους. Παρακαλούμε δείτε τη σχετική συζήτηση στη σελίδα συζήτησης του λήμματος.
Μέχρι το 1922, Έλληνες από τη Σμύρνη και ολόκληρη τη Μικρά Ασία ταξίδευαν στην Τήνο με ατμόπλοια και ιστιοφόρα καθώς το Προσκύνημα αποτελούσε σημείο αναφοράς για όλους τους Έλληνες, ιδιαίτερα για τους υπόδουλους, αλλά και λόγω της σύνδεση των Σμυρνιών με την Παναγία της Τήνου με την ανάθεση της ανέγερσης του ναού στον γνωστό αρχιτέκτονα της Σμύρνης, Ευστράτιο Καλονάρη, και τη φιλοτέχνηση των δεσποτικών εικόνων του τέμπλου από τον Σμυρναίο ζωγράφο Χατζή Λαμπρινό. Και αργότερα στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, συνεχίστηκε η προσέλευση χιλιάδων επισκεπτών από την Ελλάδα και τη Κύπρο, για παρηγοριά και ελπίδα.
Αρκετές χιλιάδες κόσμος εξακολουθούν να έρχονται και στις μέρες μας, παρά τις δύσκολες καιρικές συνθήκες που συνήθως επικρατούν την εποχή αυτή. Την παραμονή της εορτής ψάλλεται πανηγυρικός εσπερινός και την νύχτα γίνεται τη νύχτα και παράκληση. Ο Ναός μένει ανοικτός όλη τη νύχτα. Την ημέρα του Ευαγγελισμού τελείται Αρχιερατική Λειτουργία και κατόπιν λιτάνευση της Εικόνας και δέηση στο Ηρώο, μπροστά στο λιμάνι.
Επέτειος οράματος Αγίας Πελαγίας (23/7)[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στις 23 Ιουλίου 1822, σύμφωνα με την παράδοση, η Οσία Πελαγία, είδε μέσα στο κελί της την Παναγία. Κάθε χρόνο, την ίδια μέρα η Εικόνα μεταφέρεται από το Ναό της Μεγαλόχαρης στη Χώρα της Τήνου, στο μοναστήρι της «Κυρίας των Αγγέλων» στο Κεχροβούνι, όπου παραμένει ολόκληρη την μέρα. Στον Ναό της Αγίας Πελαγίας γίνεται πανηγυρική Λειτουργία και Παράκληση. Γύρω στις 6.00 το απόγεμα, ο κλήρος και εκατοντάδες πιστοί που έχουν παρακολουθήσει τη λειτουργία συνοδεύουν την Αγία Εικόνα στην πόλη με τα πόδια. Από όπου περνά η Εικόνα της Παναγίας, οι καμπάνες από όλες τις εκκλησίες και τα εξωκλήσια χτυπούν χαρμόσυνα εν είδει χαιρετισμού στη Χάρη της.
Όταν η Ιερή Πομπή φτάσει στην πόλη, γίνεται δέηση στην εξέδρα της παραλίας, καίγονται πυροτεχνήματα και αργά το βράδυ η Αγία Εικόνα επιστρέφει πάλι στην αρχική θέση της, στο Ναό.
Κοίμηση της Θεοτόκου (15/8)
Προσκυνητές ανάβουν κεριά και λαμπάδες στο ναό
Στο προαύλιο του Ιερού Ναού, ήδη από τις αρχές Αυγούστου γίνονται παρακλήσεις, η μία μετά την άλλη. Την παραμονή της γιορτής το νησί στολίζεται εορταστικά και πλήθος πιστών σύρρεουν. Χιλιάδες προσκυνητές με σεβασμό και ελπίδα, θα φέρουν ένα τάμα, θα σταθούν στην ουρά για να προσκυνήσουν τη Θαυματουργή εικόνα, αναζητώντας παρηγοριά, δύναμη και στήριξη από τη Παναγία.
Την παραμονή του Δεκαπενταύγουστου, καταφθάνουν στη Τήνο οι εκπρόσωποι της Κυβέρνησης και τα στρατιωτικά αγήματα που θα αποδώσουν τιμές. Το βράδυ τελείται Μεγάλος Αρχιερατικός Εσπερινός και στη συνέχεια Παράκληση και Θεία Λειτουργία.
Ανήμερα γίνεται Αρχιερατική Λειτουργία στον Ναό της Μεγαλόχαρης. Κατά την διάρκεια της Λειτουργίας ο εκπρόσωπος της κυβέρνησης, ο αρχηγός του Ναυτικού και οι άλλοι επίσημοι επιβαίνουν σε τορπιλάκατο του Πολεμικού Ναυτικού και ρίχνουν στεφάνια, έξω από το λιμάνι, στο σημείο που τορπιλίστηκε το " Ελλη" στις 15 Αυγούστου 1940. Μετά το τέλος της λειτουργίας ακολουθεί μεγαλοπρεπής λιτάνευση. Το ιερό κουβούκλιο που φέρει την Εικόνα υποβαστάζεται από άνδρες του Πολεμικού Ναυτικού, ενώ τιμητικά αγήματα από όλα τα όπλα και σώματα ασφαλείας, Αρχιερείς και επίσημοι ακολουθούν με σεβασμό. Η μπάντα του Δήμου παιανίζει πένθιμα εμβατήρια. Δεξιά και αριστερά του κεντρικού δρόμου της Πόλης της Τήνου στέκουν με ευλάβεια και συγκίνηση, οι κάτοικοι και πλήθος από επισκέπτες Έλληνες και ξένοι. Αν και η εκκλησία είναι αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό και όχι στη Κοίμηση της Θεοτόκου, η προσοχή των Πανελλήνων είναι στραμμένη στη Τήνο, λόγω του τορπιλισμού του "Ελλη" που σήμανε την έναρξη του Πολέμου για την Ελλάδα.
Περιγραφή του ναού
Άποψη του ναού
Ο ναός της Παναγίας της Τήνου είναι επιβλητικό οικοδόμημα από λευκό μάρμαρο, που αποτελεί το πρώτο αξιόλογο αρχιτεκτονικό μνημείο του απελευθερωμένου ελληνικού έθνους. Βρίσκεται σε περίοπτη θέση στη Χώρα της Τήνου. Η επιλογή του ρυθμού της εκκλησίας είναι τρίκλιτη βασιλική με τρούλο. Επικεφαλής της οικοδόμησης ήταν ένας σπουδαίος επιστήμονας της εποχής, ο Ευστράτιος Εμμανουήλ Καλονάρης, Τήνιος εγκατεστημένος στη Σμύρνη, από όπου και ονομάσθηκε «Σμυρναίος». Αυτός σχεδίασε τον ναό, μαζί με τα αρχικά του προσκτίσματα, το (πρώτο) καμπαναριό, τα αρχιτεκτονικά διακοσμήματα και διηύθυνε τις εργασίες. Ακολουθώντας τα αρχιτεκτονικά πρότυπα του νησιού και εντάσσοντας σε αυτά καινοτομίες από τη δυτική και τη μικρασιατική παράδοση, δημιούργησε ένα μοναδικό οικοδόμημα, ειδικά σχεδιασμένο να δέχεται προσκυνητές.
Στα αριστερά της εισόδου από την κεντρική πύλη βρίσκεται το εικονοστάσι, στο οποίο φυλάσσεται η εικόνα της Παναγίας, η οποία είναι γεμάτη από αφιερώματα (τάματα) των πιστών, όπως και παντού στο εσωτερικό.
Τα τρία κλίτη διαχωρίζονται από δύο πεντάτοξες κιονοστοιχίες με τέσσερις ολόσωμες μαρμάρινες κολώνες η κάθε μία, που ξεκινούν από την πρόσοψη μέχρι το τέμπλο του ναού. Οι τρεις πόρτες της πρόσοψης, μία σε κάθε κλίτος, παρέχουν πρόσβαση στους προσκυνητές. Το τέμπλο είναι ξυλόγλυπτο, στο κατώτερο μέρος του ξύλινο επίχρυσο και στο ανώτερο γύψινο με ξύλινα διαζώματα. Ακολουθεί το σχέδιο των υψηλών μεταβυζαντινών σχεδιαστών. Κατασκευάστηκε το 1825 από τον Φραγκίσκο Καναχίλη. Το Ιερό Βήμα βρίσκεται τρεις μαρμάρινες βαθμίδες ψηλότερα από τον κυρίως ναό, στο οποίο υπάρχουν τρεις κόγχες. Η κεντρική βρίσκεται πίσω από την Αγία Τράπεζα, η ανατολική διαμορφώθηκε σε Αγία Τράπεζα προς τιμή της Ανάληψης του Κυρίου και η δυτική προς τιμή της Κοίμησης της Θεοτόκου. Ο Σμυρναίος ζωγράφος Χατζη-Λαμπρινός ιστόρησε τις δεσποτικές εικόνες του τέμπλου (1824-1825). Ο ζωγράφος Ιωάννης Σιώτος υπογράφει την εικόνα της Μεταμορφώσεως και εικονίδια εορτών (1826), ο Φραγκίσκος Δεσίπρης από τον Τριπόταμο της Τήνου την Κοίμηση της Θεοτόκου στο αριστερό κλίτος (1840) και ο Ν. Γ.Αλβέρτης τους Αρχαγγέλους στις πλάγιες πύλες του ιερού (1858).
Ο ναός παραμένει μέχρι σήμερα χωρίς ουσιαστικές αλλαγές, εκτός από την κύρια όψη και το καμπαναριό. Σε επαφή με τα Δυτικά του Ναού, πριν τον 19ο αιώνα, βρίσκεται ο ναός του Τιμίου Προδρόμου. Το αρχικό καμπαναριό του ναού είχε ύψος 34 μ. και τέσσερα φανάρια. Οι δυνατοί βοριάδες που επικρατούν στο νησί όμως, υποχρέωσαν στην ανακατασκευή του για λόγους ασφαλείας. Το σημερινό είναι ύψους 29 μ. και έχει διατηρήσει την αρχική λίθινη βάση του, η οποία έχει περίπου το ίδιο ύψος με τον ναό και υψώνεται σε τρία μαρμάρινα διαμερίσματα (φανάρια) για να κορυφωθεί με τον σταυρό. Κατασκευαστής του ήταν ο Ιωάννης Φιλιππότης από τον Πύργο της Τήνου, ενώ την μελέτη και την επίβλεψη την είχε ο Ακαδημαϊκός Αναστάσιος Ορλάνδος.
Μουσεία και συλλογές
Από τα πρώτα χρόνια της ιστορίας οι κτήτορες συνέστησαν αρχαιολογική συλλογή με ευρήματα από την Τήνο και την Δήλο. Ανάλογη πρόνοια υπήρξε και για τους Εκκλησιαστικούς Θησαυρούς. Η αρχική εκείνη προσπάθεια εξελίχθηκε στα σημερινά μουσεία. Η έκθεση εικόνων λειτουργεί από το 1956, με παλαιές εικόνες που συγκέντρωσε το ίδρυμα από τους ενοριακούς ναούς της Τήνου, τις οποίες συντήρησε, αναδεικνύοντας την ορθόδοξη αγιογραφική παράδοση του νησιού. Υπάρχουν επίσης εικόνες που αποτελούν αφιερώματα των πιστών από διάφορους τόπους, καθώς και ξυλόγλυπτα, χαρακτικά, και εκκλησιαστικά κειμήλια που συμπληρώνουν την έκθεση. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον συγκεντρώνει η Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή-Φεραίου, μία από τις 51 αυθεντικές που σώζονται (1797), το Πατριαρχικό σιγίλιο του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε', το δαχτυλίδι του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, αφιέρωμα του ιδίου στην Παναγία και το χαρακτικό αντίγραφο της εικόνας της Παναγίας, έργο του Τηνίου ζωγράφου Φραγκίσκου Δεσίπρη (1858).
Το πλούσιο σκευοφυλάκιο του Ιδρύματος περιλαμβάνει μέρος μόνο των αφιερωμάτων, κυρίως έργα εκκλησιαστικής αργυροχοΐας και χρυσοκεντητικής, εκτεθειμένα σε κομψές προθήκες. Άξια προσοχής είναι ο σταυρός αγιασμού, εύρημα και αφιέρωμα των Ελλήνων στρατιωτών της Κλεισούρας το 1940, η παλαιά αργυρεπίχρυση θήκη της Αγίας Εικόνας (Βενετία 1830) με επίστεψη Αγγέλων του Νικηφόρου Λύτρα, ο Χρυσοκέντητος Επιτάφιος της Κοκόνας Ρολογά, ονομαστής χρυσοκεντήστρας της πόλης, έργο του 1833 και η διαθήκη των Κτητόρων, δηλαδή ο πρώτος κανονισμός λειτουργίας του Ιερού Ιδρύματος, που θέσπισαν οι Κτήτορες-Επίτροποι, σε αργυρή στάχωση.
Η πινακοθήκη του ναού συγκροτήθηκε το 1961 από δωρεά προς το ίδρυμα και περιλαμβάνει πολλά και σημαντικά έργα Ελλήνων και ξένων ζωγράφων. Ξεχωριστή σημασία έχουν τα έργα των δύο μεγαλύτερων Ελλήνων ζωγράφων του 19ου αιώνα, των Τηνίων Νικηφόρου Λύτρα (Βοσκός, Αράπης, Τοπίο, Προσωπογραφία Ανδρός, Προσωπογραφία Γυναικός, Η Χωριάτισσα) και Νικολάου Γύζη (Πηνελόπη Γύζη, Η Μητέρα μου Κυρά-Ταρώ). Στο τελευταίο τμήμα του χώρου εκτίθεται συλλογή από βαρύτιμα ευρωπαϊκά κομψοτεχνήματα, αφρικανικά σκαλισμένα ελεφαντόδοντα (αφιερώματα ομογενών), καθώς και οι προσωπογραφίες της οικογένειας του δωρητή.
Το Μουσείο Τηνίων Καλλιτεχνών περιλαμβάνει έργα γλυπτικής και ζωγραφικής Τηνίων και ιδρύθηκε το 1930. Ένα μόνο μέρος των έργων προέρχεται από αγορές του ιδρύματος, ενώ πολλά από τα έργα έχουν δωριθεί από τους ίδιους του δημιουργούς τους, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για τις υποτροφίες που τους χορηγήθηκαν από το ίδρυμα για να σπουδάσουν.
Ανάμεσα σε πολλούς σημαντικούς Τήνιους γλύπτες, παρουσιάζονται έργα των αδερφών Φυτάλη, του Γεωργίου Βιτάλη, του Δημ. Φιλιππότη και του Λάζαρου Σώχου.
Ξεχωριστή έκθεση είναι αυτή του καθηγητή του Πολυτεχνείου και ακαδημαϊκού Αντωνίου Σώχου (Υστέρνια 1888-1975) στο ομώνυμο μουσείο. Πρόκειται για 16 γλυπτά του, δωρεά του ιδίου το 1966, κυρίως σε γύψο και ξύλο, αλλά και σε πηλό και μάρμαρο, που καλύπτουν όλο το διάστημα της γλυπτικής του διαδρομής. Συνδυάζοντας την ελληνική παράδοση με τις σύγχρονες ευρωπαϊκές τάσεις και αντλώντας στοιχεία από την αρχαϊκή πλαστική, την λαϊκή τέχνη και την πρωτογονική αφαίρεση, δημιούργησε ένα προσωπικό ύφος. Από το 1949 και μετά δούλεψε, αποκλειστικά σχεδόν, ξυλόγλυπτα σε κορμούς ευκαλύπτου.
Στο Μαυσωλείο Έλλης βρίσκονται τα οστά των πρώτων θυμάτων του Δεύτερου Παγκοσμίου πολέμου στην Ελλάδα, των μελών του πληρώματος του καταδρομικού Έλλη, που τορπιλίστηκε το 1940 στο λιμάνι της Τήνου. Υπάρχουν ακόμη διάφορα αντικείμενα από το καταδρομικό.
Ναός της Ζωοδόχου πηγής
Βρίσκεται ακριβώς κάτω από τον Ναό της Ευαγγελίστριας. Πρόκειται για τον Χώρο που βρέθηκε η εικόνα και πάνω στον οποίο κτίστηκε ο Ναός της Ευαγγελίστριας. Τρεις θολοσκέπαστες στοές παράλληλα συνεχόμενες αποτελούν τον κάτω Ναό. Οι στοές επικοινωνούν μεταξύ τους με τοξωτά ανοίγματα (καμάρες) στους ενδιάμεσους τοίχους. Η πρώτη στοά είναι ο χώρος στον οποίο βρίσκεται το αγίασμα και είναι ο ακριβής χώρος στον οποίο βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας.
Η μεσαία στοά χρησιμοποιείται κυρίως για τις βαπτίσεις. Στο μέσο της βρίσκονται τα ερείπια του πρωτοχριστιανικού Ναού του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου τα οποία αποκαλύφθηκαν κατά τα ανασκαφές της Αγίας Εικόνας.
Στην τρίτη στοά βρίσκεται το βαπτιστήριο των αλλοθρήσκων.
Λοιποί χώροι
Παρεκκλήσιο
Ο χώρος αυτός βρίσκεται στην εξωτερική είσοδο του συγκροτήματος όπου οι προσκυνητές μπορούν να ανάψουν τις λαμπάδες τους των οποίων η καύση απαγορεύεται στον κυρίως Ναό.
Αίθουσα εκδηλώσεων
Στην ίδια πλευρά βρίσκεται η αίθουσα εκδηλώσεων, όπου η επιτροπή δέχεται και δεξιώνεται τους επισήμους προσκυνητές και που οργανώνονται οι επίσημες εκδηλώσεις του Ιδρύματος.
Γραφεία Ιδρύματος
Στην ανατολική πλευρά στον όροφο υπάρχει το γραφείο της διοικούσας επιτροπής του Ιδρύματος και συνεχόμενα με αυτό τα γραφεία τα οποία ο κάθε προσκυνητής μπορεί να ζητήσει πληροφορίες για θέματα που τον απασχολούν, να δηλώσει τις διάφορες εκκλησιαστικές ιεροπραξίες (γάμος, βάπτιση κλπ) που επιθυμεί να τελέσει και να προσφέρει το αφιέρωμά του προς την Παναγία, λαμβάνοντας την σχετική απόδειξη παραλαβής.
Σταθμός Πρώτων Βοηθειών
Στην βόρεια πλευρά του συγκροτήματος λειτουργεί Σταθμός Πρώτων Βοηθειών για την άμεση αντιμετώπιση έκτακτων προβλημάτων υγείας.
Τα εξομολογητήρια
Στην δυτική πλευρά στον όροφο υπάρχουν τα εξομολογητήρια όπου οι ιερείς εξομολόγοι και πνευματικοί παρέχουν στους προσκυνητές κάθε πνευματική βοήθεια είτε προετοιμάζοντάς τους στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας.
Ξενώνες Φιλοξενίας
Υπάρχουν δωμάτια που χρησιμοποιούνται για την φιλοξενία των προσκυνητών. Για τον ίδιο λόγο υπάρχει και ξενώνας φιλοξενίας έξω από το συγκρότημα.
Πανελλήνιο Ιερό Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας Τήνου (ΠΙΙΕΤ)
Οργάνωση
Το Πανελλήνιο Ιερό Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας Τήνου (ΠΙΙΕΤ) είναι ευαγές ίδρυμα με περιουσία που προέρχεται κυρίως από τα αφιερώματα των πιστών στο ναό της Παναγίας της Τήνου. Συστάθηκε τον Ιανουάριο του 1825 με τη δημοσίευση της Διαθήκης των Κτητόρων και Ιδρυτών του Προσκυνήματος. Οι Κτήτορες είναι οι πρώτοι Επίτροποι του ναού. Αυτοί συνέστησαν τη διαθήκη του ιδρύματος της Ευαγγελιστρίας, θέτοντας τους πρώτους κανόνες διοικήσεώς του και σαν πρώτους στόχους την παιδεία και την φιλανθρωπία. Η Πολιτεία ήδη από το 1835 χαρακτήρισε με πράξη της το ίδρυμα ως «προσκύνημα των απανταχού Ορθοδόξων» και το διέκρινε από τους λοιπούς ναούς. Με το 7/4/1851 Β.Δ, επιβεβαιώνεται η αυτοτέλεια και το αυτοδιοίκητο του ιδρύματος. Ο χαρακτήρας αυτός του προσκυνήματος γίνεται αποδεκτός μέχρι σήμερα, με εξαίρεση την περίοδο της δικτατορίας του 1967. Σήμερα το ίδρυμα έχει τη μορφή του Ν.Π.Δ.Δ., με δικό του νόμο που καθορίζει τη διοίκησή του. Έχει δικούς του πόρους και διαχείριση που διέπεται από το δημόσιο λογιστικό. Οι δαπάνες του ελέγχονται και εγκρίνονται από το ελεγκτικό συνέδριο που είναι υπό την εποπτεία του Υπουργείου Παιδείας. Η επιτροπή συντάσσει κάθε χρόνο τον προϋπολογισμό και τον Οικονομικό απολογισμό, που εγκρίνονται από τα Υπουργεία Παιδείας και Οικονομικών. Στο ίδρυμα εργάζονται υπάλληλοι που αμείβονται από το ταμείο του. Οι κληρικοί που υπηρετούν στον ναό είναι επίσης υπάλληλοί του, χωρίς να αναμειγνύονται στην διοίκησή του.
Διοίκηση
Διοικείται από επιτροπή έξι πολιτών με Πρόεδρο τον Μητροπολίτη Σύρου-Τήνου. Τα μέλη είναι αιρετά και εκλέγονται κάθε τρία χρόνια από σώμα εκλεκτόρων απαρτιζόμενο από την τοπική αυτοδιοίκηση της Τήνου και τα μέλη του Δ.Σ. της Αδελφότητας Τηνίων στην Αθήνα. Είναι απαραίτητα πολίτες της Τήνου και Χριστιανοί Ορθόδοξοι. Το αξίωμα του επιτρόπου είναι τιμητικό και άμισθο. Πρώτοι επίτροποι του ήταν οι Σταματέλος Καγκαδής, Αρχιερέας Γαβριήλ, Γεώργιος Περίδης, Αντώνιος Καλλέργης και Χατζηγεώργιος Σιώτος.
Έργο
Το ίδρυμα περιέθαλψε πρόσφυγες της Τουρκοκρατίας που κατέφυγαν στην Τήνο. Με τη συνδρομή του Ιδρύματος ιδρύθηκαν στην Τήνο τα πρώτα σχολεία της ελεύθερης Ελλάδας. Μετά την απελευθέρωση το ίδρυμα παρείχε οικονομική υποστήριξη στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος για τη δημιουργία του εθνικού στόλου, για την ίδρυση Πανεπιστημίου Αθηνών, και για την αντιμετώπιση των εξόδων των επιστρατεύσεων. Συνεισέφερε επίσης μεγάλα ποσά στις Κρητικές Επαναστάσεις. Το Δεκέμβριο του 1940 η επιτροπή του Ιδρύματος, έθεσε στη διάθεση της τότε κυβέρνησης όλα τα τιμαλφή και τα χρυσαφικά του ναού και του ιδρύματος, για τις ανάγκες του πολέμου.
Μέχρι τον Οκτώβριο του 1833 11 σχολεία χρηματοδοτούνταν από το ίδρυμα, ενώ από το 1838 λειτούργησε εντός του εκκλησιαστική μουσική σχολή. Συνέβαλε στη δημιουργία Σχολής Επεξεργασίας Μεταξιού στην Ιερά Μονή Κεχροβουνίου και στην ίδρυση της Βιοτεχνικής Σχολής Τήνου. Το Φεβρουάριο του 1953 χρηματοδότησε και ανέγειρε το Γυμνάσιο Τήνου. Από το 1840 χρηματοδοτεί τον θεσμό των υποτροφιών για Τήνιους νέους που διακρίθηκαν στις επιδόσεις τους. Ανάμεσά τους ο Δημ. Φιλιππότης, Νικηφόρος Λύτρας, Νικόλαος Γύζης, Γιαννούλης Χαλεπάς, Λάζαρος Σόχος, Νικόλαος Λύτρας, Γεώργιος Βιδάλης, ο ακαδημαϊκός Νικόλαος Λούβαρης και πολλοί άλλοι. Από το 1956 συντηρεί την Προπαρασκευαστική και Επαγγελματική Σχολή Καλών Τεχνών Τήνου. Την δεκαετία του 1960 με δαπάνες του ιδρύματος κτίστηκε το κτίριο του Εκκλησιαστικού Φροντιστηρίου Τήνου, όπου σήμερα στεγάζεται το Εκκλησιαστικό Γυμνάσιο Τήνου. Συντέλεσε στην κατασκευή του Πνευματικού Κέντρου Τήνου, στο οποίο λειτουργεί οργανωμένη Βιβλιοθήκη. Ενισχύει σχολεία, σχολικές επιτροπές και συλλόγους γονέων της Τήνου για τις επισκευές των εγκαταστάσεών τους, για αγορές εποπτικών οργάνων, για την οργάνωση διαφόρων εκδηλώσεων, για συμμετοχή στις σχολικές εκδρομές, για βράβευση των αριστούχων μαθητών κ.α. Χορηγεί στην Ακαδημία Αθηνών ετησίως το ποσό των 3.000€ για την βράβευση του καλύτερου έργου θεολογικού περιεχομένου.
Φιλανθρωπική δραστηριότητα
Αν και η αποπεράτωση του συγκροτήματος του ιδρύματος απαιτούσε τεράστιες δαπάνες, δεν σταμάτησε ποτέ, ακόμα και κατά χρόνια της ίδρυσής του, να διαθέτει ένα μέρος των εισοδημάτων του για την περίθαλψη των φτωχών και αδυνάτων προσφύγων που είχαν καταφύγει στην Τήνο από τις Τουρκοκρατούμενες περιοχές. Ιδιαίτερα προστάτευσε τα ορφανά που είχαν χάσει τους γονείς τους από τους Τούρκους. Χρηματοδοτούσε δεκάδες οικογένειες που είχαν αναλάβει την επιμέλεια και την φροντίδα αυτών των παιδιών. Το 1957 επισκεύασε και διέθεσε κτιριακό συγκρότημα προκειμένου να χρησιμοποιηθεί σαν γηροκομείο το οποίο τις δαπάνες του μέχρι και σήμερα αναλαμβάνει με ίδια έξοδα. Ανακαινίστηκε με ίδια έξοδα το 1985 για την πιο άνετη διαμονή των τροφίμων. Επίσης συντηρεί και χρηματοδοτεί το Νοσοκομείο Τήνου μέχρι την ίδρυση του Κέντρου Υγείας Τήνου. Σήμερα ενισχύει την βελτίωση της Υγειονομικής περίθαλψης με κάθε τρόπο. Σήμερα εξακολουθεί χορηγεί μηνιαία και εφάπαξ βοηθήματα σε απόρους, ασθενείς, γέροντές και ανίκανους προς εργασία ανθρώπους. Επίσης ενισχύει και φιλοξενεί άπορους προσκυνητές, προικοδοτεί άπορα κορίτσια, ενισχύει γηροκομεία, νοσοκομεία, μονάδες τεχνητού νεφρού, φιλανθρωπικούς οργανισμούς κ.α. Τέλος συμπαραστέκεται και ενισχύει οικονομικά σε οποιοδήποτε μέρος του πλανήτη μας συμβούν μεγάλες φυσικές καταστροφές, επιδημίες, πείνα, πόλεμος ή οτιδήποτε άλλο κακό.
Θρησκευτική δράση
Μέχρι και σήμερα το Ίδρυμα συνεχίζει με κάθε τρόπο την φιλεκκλησιαστική του δράση ενισχύοντας με μεγάλα ποσά την εξωτερική ιεραποστολή φιλοδοξώντας να εισακουστεί η ορθόδοξη πίστη και στις πιο απομακρυσμένες γωνιές του πλανήτη μας. Συντηρεί και προστατεύει εκκλησιαστικά ιδρύματα όπως Μητροπόλεις, Ιερές Μονές, Ιερούς Ναούς σε όλο τον κόσμο. Ενισχύει οικονομικά όλους τους Ιερούς Ναούς και τα Εξωκλήσια της Τήνου καθώς και παρέχει εκκλησιαστικά είδη. Ενισχύει την Αποστολική Διακονία της Ελλάδας, την Ιερά Μητρόπολη Σύρου Τήνου και την ασφάλιση των κληρικών.
Κοινωνική δράση
Η κοινωνική δραστηριότητα είναι έντονη, ακόμα και από τα πρώτα χρόνια ιδρύσεώς του. Όταν ακόμα η κοινωνική ασφάλιση ήταν ανύπαρκτη στην Ελλάδα, το Ιερό Ίδρυμα χορηγούσε συντάξεις στους Ιερείς και στους Δασκάλους ανίκανους προς εργασία. Τεράστια ποσά έχουν δαπανηθεί για την εκτέλεση πολεοδομικών έργων εντός και εκτός της πόλης της Τήνου, για την εξυπηρέτηση των πιστών και την οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη του νησιού. Ενδεικτικά αναφέρουμε την παλαιά οδό Ευαγγελιστρίας και την νέα οδό Μεγαλόχαρης, τον ηλεκτροφωτισμό του νησιού, την εκβάθυνση του Λιμανιού της Τήνου, την προκυμαία, τον Λιμενοβραχίονα και πολλά ακόμα. Επίσης χορηγεί ετήσια τον Δήμο Τήνου για την κατασκευή έργων προς εξυπηρέτηση των προσκυνητών, όπως και τους υπόλοιπους ΟΤΑ για την εκτέλεση έργων κοινωφέλειας.
Πολιτιστική προσφορά
Ίδρυση και συντήρηση του Ιδρύματος Τηνιακού Πολιτισμού (ΙΤΗΠ) αναπαλαίωση και συντήρηση του μεγαλοπρεπούς κτιρίου στέγασής του στην Χώρα της Τήνου. Το ΙΤΗΠ φιλοξενεί μόνιμες και έκτακτες εκθέσεις, πολιτιστικές και επιστημονικές εκδηλώσεις. Κύριο αντικείμενο ενασχόλησής η έρευνα, η μελέτη και η προβολή της ιστορίας, της τέχνης και της παράδοσης της Τήνου. Χρηματοδοτεί εκδόσεις λογοτεχνικού και θρησκευτικού περιεχομένου. Συμμετέχει σε δημοπρασίες και στην αγορά σημαντικών έργων τέχνης που εκτίθενται στις διάφορες εκθέσεις που βρίσκονται στον χώρο του Ιδρύματος ή του ΙΤΗΠ. Ιδρύει την Φιλαρμονική, Σχολή Βυζαντινής Μουσικής και Σχολή Αγιογραφίας που λειτουργούν στους χώρους του συγκροτήματος του Ιδρύματος και απασχολούν δεκάδες νέους.
Ο ναός της Παναγίας
Ο Ιερός Ναός της Ευαγγελιστρίας της Τήνου ή Παναγία της Τήνου, είναι ορθόδοξος ναός της Τήνου που λειτουργεί επίσης ως φιλανθρωπικό και κοινωφελές ίδρυμα το οποίο διοικείται από επιτροπή με πρόεδρο τον εκάστοτε Μητροπολίτη Σύρου Τήνου, Άνδρου, Κέας και Μήλου. Η εκκλησία αποτελεί προορισμό αρκετών Χριστιανών προσκυνητών.
Ο ναός της Παναγίας της Τήνου κτίστηκε σε σημείο όπου βρέθηκε εικόνα της Παναγίας, κατά τη θρησκευτική παράδοση μετά από σχετικά οράματα της μοναχής Αγίας Πελαγίας. Η εικόνα ανακαλύφθηκε μετά από ανασκαφές στις 30 Ιανουαρίου 1823 και ενώ προηγήθηκαν ανασκαφές το 1822 που αποκάλυψαν τον αρχαίο ναό του Διονύσου και ο ναός του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου. Η είδηση της εύρεσης της εικόνας, κατά την περίοδο της ελληνικής επανάστασης του 1821 θεωρήθηκε καλός οιωνός και το νησί επισκέφτηκαν για αυτό το λόγο οι Κολοκοτρώνης, Μιαούλης, Νικηταράς και Μακρυγιάννης, για να προσκυνήσουν.
Ο Ναός της Παναγίας της Τήνου σε επιστολικό δελτάριο του 1910
Μετά την εύρεση της εικόνας ακολούθησε η οικοδόμηση της εκκλησίας. Απαιτήθηκαν μεγάλες ποσότητες μαρμάρων, οι οποίες κατά κύριο λόγο μεταφέρθηκαν από τον αρχαιολογικό χώρο της γειτονικής Δήλου. Απαιτούνταν επίσης και μεγάλος αριθμός εργατών επεξεργασίας και τοποθέτησης μαρμάρων, αλλά κυρίως πολλά χρήματα η έλλειψη των οποίων έφερνε πολλές φορές σε αμηχανία τους επιστάτες του έργου που δυσκολεύονταν να πληρώσουν στο τέλος της εβδομάδας, εργαζόμενους και υλικά. Η ολοκλήρωση του έργου οφείλεται στη σημαντική συνδρομή, σε εργασία και χρήμα, τόσο του τηνιακού λαού, όσο και χριστιανών από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Μέχρι τα μέσα του 1832 είχε ανεγερθεί η ανατολική πτέρυγα του συγκροτήματος, το τμήμα ανατολικά του καμπαναριού και το τμήμα ανατολικά της κεντρικής εισόδου. Το σύνολο των εργασιών ανέγερσης ολοκληρώθηκε το 1880.
Εορτασμός της εύρεσης (30/1)
Κάθε χρόνο, στις 30 Ιανουαρίου γιορτάζεται η εύρεση της θαυματουργής εικόνας του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Το απόγευμα της παραμονής η Αγία Εικόνα μεταφέρεται με πομπή στον κάτω Ναό της Ευρέσεως και τοποθετείται κοντά στο σημείο όπου επί χρόνια βρισκόταν θαμμένη. Στην συνέχεια τελείται μεγάλος εσπερινός με ειδική ακολουθία. Το βράδυ γίνεται επίσης ακολουθία που παρακολουθεί πλήθος πιστών. Την επόμενη ημέρα τελείται αρχιερατική Θεία Λειτουργία και στη συνέχεια επιμνημόσυνη δέηση και κατάθεση στεφάνου στην προτομή του Αρχιεπισκόπου Γαβριήλ. Στις 2μμ περίπου γίνεται λιτανεία της Αγίας Εικόνας στα σοκάκια της Τήνου. Στην εξέδρα της προκυμαίας γίνεται δέηση και η πομπή γυρίζει στον Ναό από την Ανατολική πλευρά της πόλης. Πριν τον εσπερινό γίνεται κατάθεση στεφάνου από την Διοικούσα επιτροπή στους Τάφους των κτητόρων και μέσα στον Ιερό Ναό εκφωνείται από τον Μητροπολίτη της Δ.Ε. ή τον αναπληρωτή του ο ετήσιος απολογισμός της προηγούμενης χρονιάς. Το βράδυ της ίδιας ημέρας οι μαθητές του νησιού με επικεφαλής τον Μητροπολίτη με τους Ιερείς, τον Δήμαρχο με το Δημοτικό Συμβούλιο και πολύ κόσμο, πραγματοποιούν το έθιμο της λαμπαδηφορίας (φαναράκια) ψάλλοντας τοπικά τραγούδια.
Ευαγγελισμός της Θεοτόκου (25/3)
Η ουδετερότητα αυτού του λήμματος αμφισβητείται. Πιθανότατα παρουσιάζει κάποια γεγονότα ή απόψεις μονομερώς ή με δυσανάλογη ισορροπία σε σχέση με την αντίστοιχη βαρύτητά τους. Παρακαλούμε δείτε τη σχετική συζήτηση στη σελίδα συζήτησης του λήμματος.
Μέχρι το 1922, Έλληνες από τη Σμύρνη και ολόκληρη τη Μικρά Ασία ταξίδευαν στην Τήνο με ατμόπλοια και ιστιοφόρα καθώς το Προσκύνημα αποτελούσε σημείο αναφοράς για όλους τους Έλληνες, ιδιαίτερα για τους υπόδουλους, αλλά και λόγω της σύνδεση των Σμυρνιών με την Παναγία της Τήνου με την ανάθεση της ανέγερσης του ναού στον γνωστό αρχιτέκτονα της Σμύρνης, Ευστράτιο Καλονάρη, και τη φιλοτέχνηση των δεσποτικών εικόνων του τέμπλου από τον Σμυρναίο ζωγράφο Χατζή Λαμπρινό. Και αργότερα στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, συνεχίστηκε η προσέλευση χιλιάδων επισκεπτών από την Ελλάδα και τη Κύπρο, για παρηγοριά και ελπίδα.
Αρκετές χιλιάδες κόσμος εξακολουθούν να έρχονται και στις μέρες μας, παρά τις δύσκολες καιρικές συνθήκες που συνήθως επικρατούν την εποχή αυτή. Την παραμονή της εορτής ψάλλεται πανηγυρικός εσπερινός και την νύχτα γίνεται τη νύχτα και παράκληση. Ο Ναός μένει ανοικτός όλη τη νύχτα. Την ημέρα του Ευαγγελισμού τελείται Αρχιερατική Λειτουργία και κατόπιν λιτάνευση της Εικόνας και δέηση στο Ηρώο, μπροστά στο λιμάνι.
Επέτειος οράματος Αγίας Πελαγίας (23/7)[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στις 23 Ιουλίου 1822, σύμφωνα με την παράδοση, η Οσία Πελαγία, είδε μέσα στο κελί της την Παναγία. Κάθε χρόνο, την ίδια μέρα η Εικόνα μεταφέρεται από το Ναό της Μεγαλόχαρης στη Χώρα της Τήνου, στο μοναστήρι της «Κυρίας των Αγγέλων» στο Κεχροβούνι, όπου παραμένει ολόκληρη την μέρα. Στον Ναό της Αγίας Πελαγίας γίνεται πανηγυρική Λειτουργία και Παράκληση. Γύρω στις 6.00 το απόγεμα, ο κλήρος και εκατοντάδες πιστοί που έχουν παρακολουθήσει τη λειτουργία συνοδεύουν την Αγία Εικόνα στην πόλη με τα πόδια. Από όπου περνά η Εικόνα της Παναγίας, οι καμπάνες από όλες τις εκκλησίες και τα εξωκλήσια χτυπούν χαρμόσυνα εν είδει χαιρετισμού στη Χάρη της.
Όταν η Ιερή Πομπή φτάσει στην πόλη, γίνεται δέηση στην εξέδρα της παραλίας, καίγονται πυροτεχνήματα και αργά το βράδυ η Αγία Εικόνα επιστρέφει πάλι στην αρχική θέση της, στο Ναό.
Κοίμηση της Θεοτόκου (15/8)
Προσκυνητές ανάβουν κεριά και λαμπάδες στο ναό
Στο προαύλιο του Ιερού Ναού, ήδη από τις αρχές Αυγούστου γίνονται παρακλήσεις, η μία μετά την άλλη. Την παραμονή της γιορτής το νησί στολίζεται εορταστικά και πλήθος πιστών σύρρεουν. Χιλιάδες προσκυνητές με σεβασμό και ελπίδα, θα φέρουν ένα τάμα, θα σταθούν στην ουρά για να προσκυνήσουν τη Θαυματουργή εικόνα, αναζητώντας παρηγοριά, δύναμη και στήριξη από τη Παναγία.
Την παραμονή του Δεκαπενταύγουστου, καταφθάνουν στη Τήνο οι εκπρόσωποι της Κυβέρνησης και τα στρατιωτικά αγήματα που θα αποδώσουν τιμές. Το βράδυ τελείται Μεγάλος Αρχιερατικός Εσπερινός και στη συνέχεια Παράκληση και Θεία Λειτουργία.
Ανήμερα γίνεται Αρχιερατική Λειτουργία στον Ναό της Μεγαλόχαρης. Κατά την διάρκεια της Λειτουργίας ο εκπρόσωπος της κυβέρνησης, ο αρχηγός του Ναυτικού και οι άλλοι επίσημοι επιβαίνουν σε τορπιλάκατο του Πολεμικού Ναυτικού και ρίχνουν στεφάνια, έξω από το λιμάνι, στο σημείο που τορπιλίστηκε το " Ελλη" στις 15 Αυγούστου 1940. Μετά το τέλος της λειτουργίας ακολουθεί μεγαλοπρεπής λιτάνευση. Το ιερό κουβούκλιο που φέρει την Εικόνα υποβαστάζεται από άνδρες του Πολεμικού Ναυτικού, ενώ τιμητικά αγήματα από όλα τα όπλα και σώματα ασφαλείας, Αρχιερείς και επίσημοι ακολουθούν με σεβασμό. Η μπάντα του Δήμου παιανίζει πένθιμα εμβατήρια. Δεξιά και αριστερά του κεντρικού δρόμου της Πόλης της Τήνου στέκουν με ευλάβεια και συγκίνηση, οι κάτοικοι και πλήθος από επισκέπτες Έλληνες και ξένοι. Αν και η εκκλησία είναι αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό και όχι στη Κοίμηση της Θεοτόκου, η προσοχή των Πανελλήνων είναι στραμμένη στη Τήνο, λόγω του τορπιλισμού του "Ελλη" που σήμανε την έναρξη του Πολέμου για την Ελλάδα.
Περιγραφή του ναού
Άποψη του ναού
Ο ναός της Παναγίας της Τήνου είναι επιβλητικό οικοδόμημα από λευκό μάρμαρο, που αποτελεί το πρώτο αξιόλογο αρχιτεκτονικό μνημείο του απελευθερωμένου ελληνικού έθνους. Βρίσκεται σε περίοπτη θέση στη Χώρα της Τήνου. Η επιλογή του ρυθμού της εκκλησίας είναι τρίκλιτη βασιλική με τρούλο. Επικεφαλής της οικοδόμησης ήταν ένας σπουδαίος επιστήμονας της εποχής, ο Ευστράτιος Εμμανουήλ Καλονάρης, Τήνιος εγκατεστημένος στη Σμύρνη, από όπου και ονομάσθηκε «Σμυρναίος». Αυτός σχεδίασε τον ναό, μαζί με τα αρχικά του προσκτίσματα, το (πρώτο) καμπαναριό, τα αρχιτεκτονικά διακοσμήματα και διηύθυνε τις εργασίες. Ακολουθώντας τα αρχιτεκτονικά πρότυπα του νησιού και εντάσσοντας σε αυτά καινοτομίες από τη δυτική και τη μικρασιατική παράδοση, δημιούργησε ένα μοναδικό οικοδόμημα, ειδικά σχεδιασμένο να δέχεται προσκυνητές.
Στα αριστερά της εισόδου από την κεντρική πύλη βρίσκεται το εικονοστάσι, στο οποίο φυλάσσεται η εικόνα της Παναγίας, η οποία είναι γεμάτη από αφιερώματα (τάματα) των πιστών, όπως και παντού στο εσωτερικό.
Τα τρία κλίτη διαχωρίζονται από δύο πεντάτοξες κιονοστοιχίες με τέσσερις ολόσωμες μαρμάρινες κολώνες η κάθε μία, που ξεκινούν από την πρόσοψη μέχρι το τέμπλο του ναού. Οι τρεις πόρτες της πρόσοψης, μία σε κάθε κλίτος, παρέχουν πρόσβαση στους προσκυνητές. Το τέμπλο είναι ξυλόγλυπτο, στο κατώτερο μέρος του ξύλινο επίχρυσο και στο ανώτερο γύψινο με ξύλινα διαζώματα. Ακολουθεί το σχέδιο των υψηλών μεταβυζαντινών σχεδιαστών. Κατασκευάστηκε το 1825 από τον Φραγκίσκο Καναχίλη. Το Ιερό Βήμα βρίσκεται τρεις μαρμάρινες βαθμίδες ψηλότερα από τον κυρίως ναό, στο οποίο υπάρχουν τρεις κόγχες. Η κεντρική βρίσκεται πίσω από την Αγία Τράπεζα, η ανατολική διαμορφώθηκε σε Αγία Τράπεζα προς τιμή της Ανάληψης του Κυρίου και η δυτική προς τιμή της Κοίμησης της Θεοτόκου. Ο Σμυρναίος ζωγράφος Χατζη-Λαμπρινός ιστόρησε τις δεσποτικές εικόνες του τέμπλου (1824-1825). Ο ζωγράφος Ιωάννης Σιώτος υπογράφει την εικόνα της Μεταμορφώσεως και εικονίδια εορτών (1826), ο Φραγκίσκος Δεσίπρης από τον Τριπόταμο της Τήνου την Κοίμηση της Θεοτόκου στο αριστερό κλίτος (1840) και ο Ν. Γ.Αλβέρτης τους Αρχαγγέλους στις πλάγιες πύλες του ιερού (1858).
Ο ναός παραμένει μέχρι σήμερα χωρίς ουσιαστικές αλλαγές, εκτός από την κύρια όψη και το καμπαναριό. Σε επαφή με τα Δυτικά του Ναού, πριν τον 19ο αιώνα, βρίσκεται ο ναός του Τιμίου Προδρόμου. Το αρχικό καμπαναριό του ναού είχε ύψος 34 μ. και τέσσερα φανάρια. Οι δυνατοί βοριάδες που επικρατούν στο νησί όμως, υποχρέωσαν στην ανακατασκευή του για λόγους ασφαλείας. Το σημερινό είναι ύψους 29 μ. και έχει διατηρήσει την αρχική λίθινη βάση του, η οποία έχει περίπου το ίδιο ύψος με τον ναό και υψώνεται σε τρία μαρμάρινα διαμερίσματα (φανάρια) για να κορυφωθεί με τον σταυρό. Κατασκευαστής του ήταν ο Ιωάννης Φιλιππότης από τον Πύργο της Τήνου, ενώ την μελέτη και την επίβλεψη την είχε ο Ακαδημαϊκός Αναστάσιος Ορλάνδος.
Μουσεία και συλλογές
Από τα πρώτα χρόνια της ιστορίας οι κτήτορες συνέστησαν αρχαιολογική συλλογή με ευρήματα από την Τήνο και την Δήλο. Ανάλογη πρόνοια υπήρξε και για τους Εκκλησιαστικούς Θησαυρούς. Η αρχική εκείνη προσπάθεια εξελίχθηκε στα σημερινά μουσεία. Η έκθεση εικόνων λειτουργεί από το 1956, με παλαιές εικόνες που συγκέντρωσε το ίδρυμα από τους ενοριακούς ναούς της Τήνου, τις οποίες συντήρησε, αναδεικνύοντας την ορθόδοξη αγιογραφική παράδοση του νησιού. Υπάρχουν επίσης εικόνες που αποτελούν αφιερώματα των πιστών από διάφορους τόπους, καθώς και ξυλόγλυπτα, χαρακτικά, και εκκλησιαστικά κειμήλια που συμπληρώνουν την έκθεση. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον συγκεντρώνει η Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή-Φεραίου, μία από τις 51 αυθεντικές που σώζονται (1797), το Πατριαρχικό σιγίλιο του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε', το δαχτυλίδι του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, αφιέρωμα του ιδίου στην Παναγία και το χαρακτικό αντίγραφο της εικόνας της Παναγίας, έργο του Τηνίου ζωγράφου Φραγκίσκου Δεσίπρη (1858).
Το πλούσιο σκευοφυλάκιο του Ιδρύματος περιλαμβάνει μέρος μόνο των αφιερωμάτων, κυρίως έργα εκκλησιαστικής αργυροχοΐας και χρυσοκεντητικής, εκτεθειμένα σε κομψές προθήκες. Άξια προσοχής είναι ο σταυρός αγιασμού, εύρημα και αφιέρωμα των Ελλήνων στρατιωτών της Κλεισούρας το 1940, η παλαιά αργυρεπίχρυση θήκη της Αγίας Εικόνας (Βενετία 1830) με επίστεψη Αγγέλων του Νικηφόρου Λύτρα, ο Χρυσοκέντητος Επιτάφιος της Κοκόνας Ρολογά, ονομαστής χρυσοκεντήστρας της πόλης, έργο του 1833 και η διαθήκη των Κτητόρων, δηλαδή ο πρώτος κανονισμός λειτουργίας του Ιερού Ιδρύματος, που θέσπισαν οι Κτήτορες-Επίτροποι, σε αργυρή στάχωση.
Η πινακοθήκη του ναού συγκροτήθηκε το 1961 από δωρεά προς το ίδρυμα και περιλαμβάνει πολλά και σημαντικά έργα Ελλήνων και ξένων ζωγράφων. Ξεχωριστή σημασία έχουν τα έργα των δύο μεγαλύτερων Ελλήνων ζωγράφων του 19ου αιώνα, των Τηνίων Νικηφόρου Λύτρα (Βοσκός, Αράπης, Τοπίο, Προσωπογραφία Ανδρός, Προσωπογραφία Γυναικός, Η Χωριάτισσα) και Νικολάου Γύζη (Πηνελόπη Γύζη, Η Μητέρα μου Κυρά-Ταρώ). Στο τελευταίο τμήμα του χώρου εκτίθεται συλλογή από βαρύτιμα ευρωπαϊκά κομψοτεχνήματα, αφρικανικά σκαλισμένα ελεφαντόδοντα (αφιερώματα ομογενών), καθώς και οι προσωπογραφίες της οικογένειας του δωρητή.
Το Μουσείο Τηνίων Καλλιτεχνών περιλαμβάνει έργα γλυπτικής και ζωγραφικής Τηνίων και ιδρύθηκε το 1930. Ένα μόνο μέρος των έργων προέρχεται από αγορές του ιδρύματος, ενώ πολλά από τα έργα έχουν δωριθεί από τους ίδιους του δημιουργούς τους, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για τις υποτροφίες που τους χορηγήθηκαν από το ίδρυμα για να σπουδάσουν.
Ανάμεσα σε πολλούς σημαντικούς Τήνιους γλύπτες, παρουσιάζονται έργα των αδερφών Φυτάλη, του Γεωργίου Βιτάλη, του Δημ. Φιλιππότη και του Λάζαρου Σώχου.
Ξεχωριστή έκθεση είναι αυτή του καθηγητή του Πολυτεχνείου και ακαδημαϊκού Αντωνίου Σώχου (Υστέρνια 1888-1975) στο ομώνυμο μουσείο. Πρόκειται για 16 γλυπτά του, δωρεά του ιδίου το 1966, κυρίως σε γύψο και ξύλο, αλλά και σε πηλό και μάρμαρο, που καλύπτουν όλο το διάστημα της γλυπτικής του διαδρομής. Συνδυάζοντας την ελληνική παράδοση με τις σύγχρονες ευρωπαϊκές τάσεις και αντλώντας στοιχεία από την αρχαϊκή πλαστική, την λαϊκή τέχνη και την πρωτογονική αφαίρεση, δημιούργησε ένα προσωπικό ύφος. Από το 1949 και μετά δούλεψε, αποκλειστικά σχεδόν, ξυλόγλυπτα σε κορμούς ευκαλύπτου.
Στο Μαυσωλείο Έλλης βρίσκονται τα οστά των πρώτων θυμάτων του Δεύτερου Παγκοσμίου πολέμου στην Ελλάδα, των μελών του πληρώματος του καταδρομικού Έλλη, που τορπιλίστηκε το 1940 στο λιμάνι της Τήνου. Υπάρχουν ακόμη διάφορα αντικείμενα από το καταδρομικό.
Ναός της Ζωοδόχου πηγής
Βρίσκεται ακριβώς κάτω από τον Ναό της Ευαγγελίστριας. Πρόκειται για τον Χώρο που βρέθηκε η εικόνα και πάνω στον οποίο κτίστηκε ο Ναός της Ευαγγελίστριας. Τρεις θολοσκέπαστες στοές παράλληλα συνεχόμενες αποτελούν τον κάτω Ναό. Οι στοές επικοινωνούν μεταξύ τους με τοξωτά ανοίγματα (καμάρες) στους ενδιάμεσους τοίχους. Η πρώτη στοά είναι ο χώρος στον οποίο βρίσκεται το αγίασμα και είναι ο ακριβής χώρος στον οποίο βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας.
Η μεσαία στοά χρησιμοποιείται κυρίως για τις βαπτίσεις. Στο μέσο της βρίσκονται τα ερείπια του πρωτοχριστιανικού Ναού του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου τα οποία αποκαλύφθηκαν κατά τα ανασκαφές της Αγίας Εικόνας.
Στην τρίτη στοά βρίσκεται το βαπτιστήριο των αλλοθρήσκων.
Λοιποί χώροι
Παρεκκλήσιο
Ο χώρος αυτός βρίσκεται στην εξωτερική είσοδο του συγκροτήματος όπου οι προσκυνητές μπορούν να ανάψουν τις λαμπάδες τους των οποίων η καύση απαγορεύεται στον κυρίως Ναό.
Αίθουσα εκδηλώσεων
Στην ίδια πλευρά βρίσκεται η αίθουσα εκδηλώσεων, όπου η επιτροπή δέχεται και δεξιώνεται τους επισήμους προσκυνητές και που οργανώνονται οι επίσημες εκδηλώσεις του Ιδρύματος.
Γραφεία Ιδρύματος
Στην ανατολική πλευρά στον όροφο υπάρχει το γραφείο της διοικούσας επιτροπής του Ιδρύματος και συνεχόμενα με αυτό τα γραφεία τα οποία ο κάθε προσκυνητής μπορεί να ζητήσει πληροφορίες για θέματα που τον απασχολούν, να δηλώσει τις διάφορες εκκλησιαστικές ιεροπραξίες (γάμος, βάπτιση κλπ) που επιθυμεί να τελέσει και να προσφέρει το αφιέρωμά του προς την Παναγία, λαμβάνοντας την σχετική απόδειξη παραλαβής.
Σταθμός Πρώτων Βοηθειών
Στην βόρεια πλευρά του συγκροτήματος λειτουργεί Σταθμός Πρώτων Βοηθειών για την άμεση αντιμετώπιση έκτακτων προβλημάτων υγείας.
Τα εξομολογητήρια
Στην δυτική πλευρά στον όροφο υπάρχουν τα εξομολογητήρια όπου οι ιερείς εξομολόγοι και πνευματικοί παρέχουν στους προσκυνητές κάθε πνευματική βοήθεια είτε προετοιμάζοντάς τους στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας.
Ξενώνες Φιλοξενίας
Υπάρχουν δωμάτια που χρησιμοποιούνται για την φιλοξενία των προσκυνητών. Για τον ίδιο λόγο υπάρχει και ξενώνας φιλοξενίας έξω από το συγκρότημα.
Πανελλήνιο Ιερό Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας Τήνου (ΠΙΙΕΤ)
Οργάνωση
Το Πανελλήνιο Ιερό Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας Τήνου (ΠΙΙΕΤ) είναι ευαγές ίδρυμα με περιουσία που προέρχεται κυρίως από τα αφιερώματα των πιστών στο ναό της Παναγίας της Τήνου. Συστάθηκε τον Ιανουάριο του 1825 με τη δημοσίευση της Διαθήκης των Κτητόρων και Ιδρυτών του Προσκυνήματος. Οι Κτήτορες είναι οι πρώτοι Επίτροποι του ναού. Αυτοί συνέστησαν τη διαθήκη του ιδρύματος της Ευαγγελιστρίας, θέτοντας τους πρώτους κανόνες διοικήσεώς του και σαν πρώτους στόχους την παιδεία και την φιλανθρωπία. Η Πολιτεία ήδη από το 1835 χαρακτήρισε με πράξη της το ίδρυμα ως «προσκύνημα των απανταχού Ορθοδόξων» και το διέκρινε από τους λοιπούς ναούς. Με το 7/4/1851 Β.Δ, επιβεβαιώνεται η αυτοτέλεια και το αυτοδιοίκητο του ιδρύματος. Ο χαρακτήρας αυτός του προσκυνήματος γίνεται αποδεκτός μέχρι σήμερα, με εξαίρεση την περίοδο της δικτατορίας του 1967. Σήμερα το ίδρυμα έχει τη μορφή του Ν.Π.Δ.Δ., με δικό του νόμο που καθορίζει τη διοίκησή του. Έχει δικούς του πόρους και διαχείριση που διέπεται από το δημόσιο λογιστικό. Οι δαπάνες του ελέγχονται και εγκρίνονται από το ελεγκτικό συνέδριο που είναι υπό την εποπτεία του Υπουργείου Παιδείας. Η επιτροπή συντάσσει κάθε χρόνο τον προϋπολογισμό και τον Οικονομικό απολογισμό, που εγκρίνονται από τα Υπουργεία Παιδείας και Οικονομικών. Στο ίδρυμα εργάζονται υπάλληλοι που αμείβονται από το ταμείο του. Οι κληρικοί που υπηρετούν στον ναό είναι επίσης υπάλληλοί του, χωρίς να αναμειγνύονται στην διοίκησή του.
Διοίκηση
Διοικείται από επιτροπή έξι πολιτών με Πρόεδρο τον Μητροπολίτη Σύρου-Τήνου. Τα μέλη είναι αιρετά και εκλέγονται κάθε τρία χρόνια από σώμα εκλεκτόρων απαρτιζόμενο από την τοπική αυτοδιοίκηση της Τήνου και τα μέλη του Δ.Σ. της Αδελφότητας Τηνίων στην Αθήνα. Είναι απαραίτητα πολίτες της Τήνου και Χριστιανοί Ορθόδοξοι. Το αξίωμα του επιτρόπου είναι τιμητικό και άμισθο. Πρώτοι επίτροποι του ήταν οι Σταματέλος Καγκαδής, Αρχιερέας Γαβριήλ, Γεώργιος Περίδης, Αντώνιος Καλλέργης και Χατζηγεώργιος Σιώτος.
Έργο
Το ίδρυμα περιέθαλψε πρόσφυγες της Τουρκοκρατίας που κατέφυγαν στην Τήνο. Με τη συνδρομή του Ιδρύματος ιδρύθηκαν στην Τήνο τα πρώτα σχολεία της ελεύθερης Ελλάδας. Μετά την απελευθέρωση το ίδρυμα παρείχε οικονομική υποστήριξη στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος για τη δημιουργία του εθνικού στόλου, για την ίδρυση Πανεπιστημίου Αθηνών, και για την αντιμετώπιση των εξόδων των επιστρατεύσεων. Συνεισέφερε επίσης μεγάλα ποσά στις Κρητικές Επαναστάσεις. Το Δεκέμβριο του 1940 η επιτροπή του Ιδρύματος, έθεσε στη διάθεση της τότε κυβέρνησης όλα τα τιμαλφή και τα χρυσαφικά του ναού και του ιδρύματος, για τις ανάγκες του πολέμου.
Μέχρι τον Οκτώβριο του 1833 11 σχολεία χρηματοδοτούνταν από το ίδρυμα, ενώ από το 1838 λειτούργησε εντός του εκκλησιαστική μουσική σχολή. Συνέβαλε στη δημιουργία Σχολής Επεξεργασίας Μεταξιού στην Ιερά Μονή Κεχροβουνίου και στην ίδρυση της Βιοτεχνικής Σχολής Τήνου. Το Φεβρουάριο του 1953 χρηματοδότησε και ανέγειρε το Γυμνάσιο Τήνου. Από το 1840 χρηματοδοτεί τον θεσμό των υποτροφιών για Τήνιους νέους που διακρίθηκαν στις επιδόσεις τους. Ανάμεσά τους ο Δημ. Φιλιππότης, Νικηφόρος Λύτρας, Νικόλαος Γύζης, Γιαννούλης Χαλεπάς, Λάζαρος Σόχος, Νικόλαος Λύτρας, Γεώργιος Βιδάλης, ο ακαδημαϊκός Νικόλαος Λούβαρης και πολλοί άλλοι. Από το 1956 συντηρεί την Προπαρασκευαστική και Επαγγελματική Σχολή Καλών Τεχνών Τήνου. Την δεκαετία του 1960 με δαπάνες του ιδρύματος κτίστηκε το κτίριο του Εκκλησιαστικού Φροντιστηρίου Τήνου, όπου σήμερα στεγάζεται το Εκκλησιαστικό Γυμνάσιο Τήνου. Συντέλεσε στην κατασκευή του Πνευματικού Κέντρου Τήνου, στο οποίο λειτουργεί οργανωμένη Βιβλιοθήκη. Ενισχύει σχολεία, σχολικές επιτροπές και συλλόγους γονέων της Τήνου για τις επισκευές των εγκαταστάσεών τους, για αγορές εποπτικών οργάνων, για την οργάνωση διαφόρων εκδηλώσεων, για συμμετοχή στις σχολικές εκδρομές, για βράβευση των αριστούχων μαθητών κ.α. Χορηγεί στην Ακαδημία Αθηνών ετησίως το ποσό των 3.000€ για την βράβευση του καλύτερου έργου θεολογικού περιεχομένου.
Φιλανθρωπική δραστηριότητα
Αν και η αποπεράτωση του συγκροτήματος του ιδρύματος απαιτούσε τεράστιες δαπάνες, δεν σταμάτησε ποτέ, ακόμα και κατά χρόνια της ίδρυσής του, να διαθέτει ένα μέρος των εισοδημάτων του για την περίθαλψη των φτωχών και αδυνάτων προσφύγων που είχαν καταφύγει στην Τήνο από τις Τουρκοκρατούμενες περιοχές. Ιδιαίτερα προστάτευσε τα ορφανά που είχαν χάσει τους γονείς τους από τους Τούρκους. Χρηματοδοτούσε δεκάδες οικογένειες που είχαν αναλάβει την επιμέλεια και την φροντίδα αυτών των παιδιών. Το 1957 επισκεύασε και διέθεσε κτιριακό συγκρότημα προκειμένου να χρησιμοποιηθεί σαν γηροκομείο το οποίο τις δαπάνες του μέχρι και σήμερα αναλαμβάνει με ίδια έξοδα. Ανακαινίστηκε με ίδια έξοδα το 1985 για την πιο άνετη διαμονή των τροφίμων. Επίσης συντηρεί και χρηματοδοτεί το Νοσοκομείο Τήνου μέχρι την ίδρυση του Κέντρου Υγείας Τήνου. Σήμερα ενισχύει την βελτίωση της Υγειονομικής περίθαλψης με κάθε τρόπο. Σήμερα εξακολουθεί χορηγεί μηνιαία και εφάπαξ βοηθήματα σε απόρους, ασθενείς, γέροντές και ανίκανους προς εργασία ανθρώπους. Επίσης ενισχύει και φιλοξενεί άπορους προσκυνητές, προικοδοτεί άπορα κορίτσια, ενισχύει γηροκομεία, νοσοκομεία, μονάδες τεχνητού νεφρού, φιλανθρωπικούς οργανισμούς κ.α. Τέλος συμπαραστέκεται και ενισχύει οικονομικά σε οποιοδήποτε μέρος του πλανήτη μας συμβούν μεγάλες φυσικές καταστροφές, επιδημίες, πείνα, πόλεμος ή οτιδήποτε άλλο κακό.
Θρησκευτική δράση
Μέχρι και σήμερα το Ίδρυμα συνεχίζει με κάθε τρόπο την φιλεκκλησιαστική του δράση ενισχύοντας με μεγάλα ποσά την εξωτερική ιεραποστολή φιλοδοξώντας να εισακουστεί η ορθόδοξη πίστη και στις πιο απομακρυσμένες γωνιές του πλανήτη μας. Συντηρεί και προστατεύει εκκλησιαστικά ιδρύματα όπως Μητροπόλεις, Ιερές Μονές, Ιερούς Ναούς σε όλο τον κόσμο. Ενισχύει οικονομικά όλους τους Ιερούς Ναούς και τα Εξωκλήσια της Τήνου καθώς και παρέχει εκκλησιαστικά είδη. Ενισχύει την Αποστολική Διακονία της Ελλάδας, την Ιερά Μητρόπολη Σύρου Τήνου και την ασφάλιση των κληρικών.
Κοινωνική δράση
Η κοινωνική δραστηριότητα είναι έντονη, ακόμα και από τα πρώτα χρόνια ιδρύσεώς του. Όταν ακόμα η κοινωνική ασφάλιση ήταν ανύπαρκτη στην Ελλάδα, το Ιερό Ίδρυμα χορηγούσε συντάξεις στους Ιερείς και στους Δασκάλους ανίκανους προς εργασία. Τεράστια ποσά έχουν δαπανηθεί για την εκτέλεση πολεοδομικών έργων εντός και εκτός της πόλης της Τήνου, για την εξυπηρέτηση των πιστών και την οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη του νησιού. Ενδεικτικά αναφέρουμε την παλαιά οδό Ευαγγελιστρίας και την νέα οδό Μεγαλόχαρης, τον ηλεκτροφωτισμό του νησιού, την εκβάθυνση του Λιμανιού της Τήνου, την προκυμαία, τον Λιμενοβραχίονα και πολλά ακόμα. Επίσης χορηγεί ετήσια τον Δήμο Τήνου για την κατασκευή έργων προς εξυπηρέτηση των προσκυνητών, όπως και τους υπόλοιπους ΟΤΑ για την εκτέλεση έργων κοινωφέλειας.
Πολιτιστική προσφορά
Ίδρυση και συντήρηση του Ιδρύματος Τηνιακού Πολιτισμού (ΙΤΗΠ) αναπαλαίωση και συντήρηση του μεγαλοπρεπούς κτιρίου στέγασής του στην Χώρα της Τήνου. Το ΙΤΗΠ φιλοξενεί μόνιμες και έκτακτες εκθέσεις, πολιτιστικές και επιστημονικές εκδηλώσεις. Κύριο αντικείμενο ενασχόλησής η έρευνα, η μελέτη και η προβολή της ιστορίας, της τέχνης και της παράδοσης της Τήνου. Χρηματοδοτεί εκδόσεις λογοτεχνικού και θρησκευτικού περιεχομένου. Συμμετέχει σε δημοπρασίες και στην αγορά σημαντικών έργων τέχνης που εκτίθενται στις διάφορες εκθέσεις που βρίσκονται στον χώρο του Ιδρύματος ή του ΙΤΗΠ. Ιδρύει την Φιλαρμονική, Σχολή Βυζαντινής Μουσικής και Σχολή Αγιογραφίας που λειτουργούν στους χώρους του συγκροτήματος του Ιδρύματος και απασχολούν δεκάδες νέους.
